İnme (stroke), beyne giden kan akışının ani olarak kesilmesi veya beyin damarı yırtılması sonucunda beyin dokusunun oksijensiz kalmasıyla gelişen, acil müdahale gerektiren nörolojik bir durumdur. Dünya genelinde mortalite ve sakatlık nedenleri arasında önde gelen inme, erken tanı ve etkili tedaviyle mortaliteyi azaltmakta, uzun dönem yaşam kalitesini iyileştirmektedir. Bu makalede bu nörolojik durumu oluşturan temel mekanizmalar, sınıflandırma, risk faktörleri, klinik tablo, tanı yöntemleri, acil tedavi protokolleri, rehabilitasyon ve önleme stratejileri ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

İçindekiler

1. İnme Türleri
2. Başlıca Risk Faktörleri
3. Klinik Tablo ve Belirtiler
4. Tanı Yöntemleri
5. Acil Tedavi Protokolleri
6. Birincil ve İkincil Önleme Yaklaşımları
7. Rehabilitasyon ve Yeniden Kazanım Süreçleri
8. Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Hasta Eğitimi
9. Düzenli İzlem ve Takip
10. Sonuç

1. İnme Türleri

İnme iki ana kategoriye ayrılır:

İskemik İnme: Beyin arterlerindeki tıkanma veya pıhtı nedeniyle dokunun oksijensiz kalması. Tüm inmelerin yaklaşık %80–85’ini oluşturur. Etiyolojisi genellikle kardiyojenik emboli, aterotrombotik plak yırtılması veya küçük damar hastalığıdır.
Hemorajik İnme: Beyin dokusuna veya beyin dışına kanama ile karakterizedir. İntrakraniyal hemoraji (%10–15) ve subaraknoid kanama alt tipleri vardır. Yüksek mortalite ve morbidite riski taşır.

2. Başlıca Risk Faktörleri

İnme riskini artıran faktörler iki başlıkta toplanabilir:

2.1. Değiştirilebilir Risk Faktörleri

Hipertansiyon: En önemli önlenebilir risk faktörüdür; kan basıncı kontrolü, hem iskemi hem hemoraji riskini azaltır.
Diyabetes Mellitus: Mikro ve makrovasküler komplikasyonlarla aterosklerotiğe yatkınlığı artırır.
Dislipidemi: Yüksek LDL, düşük HDL, artmış trigliserid düzeyi aterotrombotik plak riskini yükseltir.
Sigara: Endotelyal disfonksiyon, pıhtılaşma artışı ve inflamasyon mekanizmalarını tetikler.
Atrial Fibrilasyon: Kardiyojenik emboli kaynaklı inmelerde sıkça rol oynar; antikoagülasyon önleyicidir.
Obezite ve Fiziksel İnaktivite: Metabolik sendrom başta olmak üzere birçok risk faktörü tetikler.

2.2. Değiştirilemeyen Risk Faktörleri

Yaş: 55 yaş ve üzeri risk artar.
Cinsiyet: Erkeklerde insidans biraz daha yüksektir; kadınlarda mortalite oranı yüksek olabilir.
Genetik ve Aile Öyküsü: İnme öyküsü taşıyan bireylerde risk artar.

3. Klinik Tablo ve Belirtiler

İnme semptomları, etkilenen bölgeye ve hasarın büyüklüğüne göre değişkenlik gösterir. Hızlı tanı için FAST kısaltması kullanılır:

Face (Yüz): Yüzde asimetri, bir yana düşme
Arms (Kollar): Kol güçsüzlüğü, kaldırmada zorlanma
Speech (Konuşma): Konuşma bozukluğu, anlamsız kelimeler
Time (Zaman): Semptom başladığında hemen 112 aranmalıdır

Diğer yaygın bulgular arasında:

Akut hemiparezi veya hemiparestezi
Ani başlayan baş ağrısı (özellikle hemorajik inmelerde)
Görme bulanıklığı veya çift görme
Denge ve koordinasyon bozuklukları
Bilinç değişikliği veya konfüzyon

4. Tanı Yöntemleri

Acil başvuruda hızlı değerlendirme için şu yöntemler kullanılır:

Non-Kontrast BT: Kanamayı ekarte etmek, hızlı karar vermek için ilk basamak görüntülemedir.
MR MRG (Diffusion-Weighted Imaging): Erken iskemi odaklarını göstermek için daha hassastır.
CT Anjiyografi veya MR Anjiyografi: Büyük damar tıkanıklıklarını saptar.
Transkranial Doppler ve Karotis Ultrasonografi: Trombüs ve stenoz taraması.
EKG ve EKO: Kardiyojenik kaynaklı emboli değerlendirmesi.
Laboratuvar Testleri: Tam kan sayımı, koagülasyon parametreleri, elektrolitler, glukoz, lipid profili.

5. Acil Tedavi Protokolleri

İskemik inmelerde “zaman beyin” prensibiyle ilk 4.5 saatte trombolitik tedavi veya 6 saate kadar mekanik trombektomi uygulanabilir:

İV TPA (Alteplaz): 0.9 mg/kg doz, %10 yükleme, geri kalanı 1 saat infüzyonla; kanama riskine dikkat.
Mekanik Trombektomi: Büyük damar tıkanıklığında kateter yoluyla pıhtı çekme, genellikle 6–24 saat aralığında seçilmiş olgularda.

Hemorajik inmelerde ise kan basıncı kontrolü, cerrahi endikasyonların değerlendirmesi ve nörolojik izlem önceliklidir:

Kan Basıncı Yönetimi: SBP <140 mmHg hedefi
Antikoagülant ve Antiplatelet Kesilmesi: Kanama kontrolüne yönelik
Cerrahi ve Nöroşirürjik Müdahale: Büyük hematomlarda dekompresyon

6. Birincil ve İkincil Önleme Yaklaşımları

Risk faktörlerinin kontrolü bu nörolojik durumu önlemede etkilidir:

6.1. Birincil Önleme

Hipertansiyon kontrolü (ACE inhibitörleri, ARB, diüretikler)
Sigara bırakma
Diyabet yönetimi (HbA1c <7% hedefi)
Dislipidemi tedavisi (statinler ile LDL <70 mg/dL)
BMI 18,5–24,9 kg/m² aralığında tutma

6.2. İkincil Önleme

Antiplatelet tedavi (aspirin, klopidogrel)
Antikoagülasyon (atrial fibrilasyonu olanlarda DOAC veya warfarin)
Karotis cerrahisi/endarterektomi
Yaşam tarzı değişiklikleri ve rehabilitasyon programları

7. Rehabilitasyon ve Yeniden Kazanım Süreçleri

bu nörolojik durum sonrası fonksiyon kaybını azaltmak, bağımsız yaşam aktivitelerini yeniden kazandırmak için multidisipliner rehabilitasyon gerekir:

Fizik Tedavi: Motor güç, denge ve koordinasyon egzersizleri
Ergoterapi: Günlük yaşam aktiviteleri (yemek yeme, giyinme, banyo) eğitimi
Konuşma ve Yutma Terapisi: Afazi, disfaji varlığında
Psikososyal Destek: Depresyon ve anksiyete tedavisi, sosyal entegrasyon
Aile Eğitimi: Bakım verenlerin desteklenmesi ve hastaya yardım teknikleri

8. Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Hasta Eğitimi

Dengeli diyet: Tuz kısıtlaması, Akdeniz diyeti yaklaşımı
Düzenli fiziksel aktivite: Günde 30 dakika yürüyüş
Sigara ve alkol kullanımının tamamen bırakılması
İlaç uyumu: Reçeteye sadık kalma, doz atlamama
Evde güvenlik önlemleri: Kaymaz zemin, tutunma barları

9. Düzenli İzlem ve Takip

3 aylık kontrollerde kan basıncı, lipid profili, glukoz ve koagülasyon takibi
Yıllık non-contrast CT veya MR gerekirse tekrarı
Rehabilitasyon ilerleme raporları ve fonksiyonel değerlendirmeler
Primer ve sekonder önleme stratejilerinin gözden geçirilmesi

10. Sonuç

İnme, hayat kurtaran acil müdahale ve uzun dönem multidisipliner bakım süreçleri gerektiren karmaşık bir hastalıktır. Erken tanı ve “zaman beyin” yaklaşımı, iskemi odaklarının minimalize edilmesi için kritik öneme sahiptir. Birincil ve ikincil önleme stratejileri ile risk faktörlerinin kontrolü, inmeyi ve nüksleri azaltır. Rehabilitasyon süreçleri, fonksiyonel bağımsızlığı destekler. Sağlık Ağı olarak, inme yönetimindeki güncel kılavuzları ve kanıta dayalı yaklaşımları sizlerle paylaşmaya devam edeceğiz.