Tip 2 Diyabet: Tanım, Türkiye’de Epidemiyoloji, Yönetim ve Önleme Yaklaşımları

Tip 2 diyabet, insülin direnci ve pankreasın yetersiz insülin salgılaması sonucu oluşan kronik bir metabolik hastalıktır. Kan glukoz düzeylerinin uzun dönem yüksek seyretmesi; kalp-damar, böbrek, retina, sinir sistemi ve diğer organlarda geri döndürülemez hasarlara yol açabilir. Türkiye’de diyabet prevalansı her geçen yıl artmakta, hem bireysel hem de toplumsal sağlık harcamalarını ciddi oranda yükseltmektedir. Bu makalede; tip 2 diyabetin tanımı, dünya ve Türkiye’deki yaygınlığı, risk faktörleri, tanı kriterleri, komplikasyonları, çağdaş yönetim stratejileri, teknolojik izlem yöntemleri, psikososyal destek modelleri ve toplum temelli önleme politikaları detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

Tip 2 Diyabet: Tanım, Türkiye’de Epidemiyoloji, Yönetim ve Önleme Yaklaşımları

Tip 2 diyabet, insülin direnci ve pankreasın yetersiz insülin salgılaması sonucu oluşan kronik bir metabolik hastalıktır. Kan glukoz düzeylerinin uzun dönem yüksek seyretmesi; kalp-damar, böbrek, retina, sinir sistemi ve diğer organlarda geri döndürülemez hasarlara yol açabilir. Türkiye’de diyabet prevalansı her geçen yıl artmakta, hem bireysel hem de toplumsal sağlık harcamalarını ciddi oranda yükseltmektedir. Bu makalede; tip 2 diyabetin tanımı, dünya ve Türkiye’deki yaygınlığı, risk faktörleri, tanı kriterleri, komplikasyonları, çağdaş yönetim stratejileri, teknolojik izlem yöntemleri, psikososyal destek modelleri ve toplum temelli önleme politikaları detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

İçindekiler

1. Tip 2 Diyabet Nedir?

Tip 2 diyabet, glukoz homeostazında bozulma ile karakterize bir metabolik bozukluktur. Patofizyolojisi iki ana mekanizmaya dayanır:

Tip 2 diyabet; başlangıçta asemptomatik seyredebileceği gibi, ilerleyici glisemik bozukluklarla yorgunluk, sık idrara çıkma, aşırı susama, göz bulanıklığı, yaraların geç iyileşmesi gibi belirtilerle kendini gösterebilir. Bazı hastalar ise tanı anında hiperglisemik hiperosmolar sendrom veya diyabetik ketoasidoz (nadiren) ile başvurabilir.

2. Tip 2 Diyabetin Epidemiyolojisi (Genel ve Türkiye)

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre 2019 yılında yaklaşık 463 milyon yetişkin diyabetle yaşıyordu; bu sayının 2030’da 578 milyona, 2045’te ise 700 milyona ulaşması bekleniyor. Tip 2 diyabet, diyabet vakalarının %90–95’inden sorumludur. Özellikle düşük ve orta gelirli ülkelerde, şehirleşme ve yaşam tarzı değişiklikleri nedeniyle prevalans hızla artmaktadır.

Türkiye’de 2022 verilerine göre erişkin nüfusun yaklaşık %13–14’ünde diyabet mevcut olup, %7–8 oranında tanınmamış (bilinmeyen) diyabet vakası saptanmıştır. Diyabet prevalansı 20–79 yaş aralığında erkeklerde %12, kadınlarda %14 civarındadır. Bölgesel farklılıklar vardır; batı illerinde obezite ve sedanter yaşam oranları daha yüksek olduğundan diyabet sıklığı artarken, güneydoğu ve doğu bölgelerinde sıcak iklim ve kültürel beslenme alışkanlıkları da risk faktörü oluşturmaktadır.

Türkiye Diyabet Epidemiyoloji Çalışması (TURDEP) verileri:

Sonuç olarak, hızlı kentleşme, obezitenin artışı, beslenme alışkanlıklarının batı tipi yiyeceklere kayması ve fiziksel aktivite eksikliği Türkiye’de tip 2 diyabetin hızla yayılmasını tetikleyen başlıca etkenlerdir.

3. Tip 2 Diyabet İçin Başlıca Risk Faktörleri

Tip 2 diyabet gelişiminde genetik yatkınlık ile çevresel faktörlerin etkileşimi esas rol oynar. Temel risk faktörleri şunlardır:

3.1. Aile Geçmişi ve Genetik Yatkınlık

3.2. Obezite ve Abdominal Yağlanma

3.3. Fiziksel Aktivite Eksikliği

3.4. Dengesiz Beslenme Alışkanlıkları

3.5. Yaş ve Cinsiyet Faktörleri

3.6. Diğer Metabolik Sendrom Bileşenleri

3.7. Psikososyal ve Çevresel Stresörler

4. Tanı Kriterleri ve Tarama Yöntemleri

Tip 2 diyabet tanısı koymak için aşağıdaki laboratuvar ve klinik kriterler kullanılmaktadır. Aşağıdaki yöntemler, Amerikan Diyabet Derneği (ADA) ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) önerilerine dayanmaktadır:

4.1. Laboratuvar Testleri

Prediyabet kategorisi (yüksek risk grubu) için:

4.2. Tarama Önerileri

5. Akut ve Kronik Komplikasyonlar

Kontrolsüz kan glukoz düzeyleri, kısa dönemde akut komplikasyonlara, uzun dönemde ise mikro ve makrovasküler hasarlara yol açar.

5.1. Akut Komplikasyonlar

5.2. Kronik Mikrovasküler Komplikasyonlar

5.3. Kronik Makrovasküler Komplikasyonlar

6. Tip 2 Diyabet Yönetimi

Tip 2 diyabet tedavisinde “bireye özel, çokdüzeyli” yaklaşım esastır. Hedef, HbA1c düzeyini <7% (yaş, komorbidite ve yaşam beklentisine göre ayarlanabilir) tutmak, komplikasyonları geciktirmek ve yaşam kalitesini korumaktır. Aşağıda başlıca tedavi bileşenleri ayrıntılı şekilde özetlenmiştir.

6.1. Yaşam Tarzı Değişiklikleri

6.2. Diyet ve Beslenme Yaklaşımları

6.3. Fiziksel Aktivite ve Egzersiz Programları

6.4. Farmakoterapi: Oral Diyabet İlaçları

6.5. İnsülin Tedavisi ve Yeni Nesil İnsülin Prep’leri

6.6. Yeni Nesil Tedaviler ve Bariatrik Cerrahi

7. Diyabet İzlemi ve Dijital Sağlık Teknolojileri

Teknolojinin hızlı gelişimi, tip 2 diyabetli bireylerin evde glukoz takibini kolaylaştıran cihazlar ve mobil uygulamaların yaygınlaşmasını sağladı. Bu yeniliklerin başlıcaları:

8. Diyabette Psikososyal Destek ve Hasta Eğitimi

Tip 2 diyabet yönetiminde sadece tıbbi tedavi değil, aynı zamanda psikososyal destek ve hasta eğitimi büyük önem taşır. Hastanın motivasyonu, öz-yönetim becerileri ve sosyal desteği, uzun dönem glisemik kontrolü belirler.

8.1. Diyabet Eğitimi Programları

8.2. Psikolojik Destek ve Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

9. Önleme Stratejileri ve Kamu Sağlığı Politikaları

Tip 2 diyabet yükünü azaltmak için bireysel düzeyde yaşam tarzı değişikliklerinin yanı sıra toplum temelli ve kamu sağlığı politikaları geliştirilmelidir. Önerilen stratejiler:

9.1. Toplum Temelli Bilinçlendirme Kampanyaları

9.2. Düzenleyici Politikalar ve Vergilendirme

9.3. Sağlık Hizmetleri ve Tarama Programları

10. Sonuç

Tip 2 diyabet, çağımızın en yaygın ve maliyeti en yüksek kronik hastalıklarından biridir. Hem bireysel hem de toplumsal boyutta yönetim ve önleme stratejilerinin entegre bir şekilde uygulanması hayati önem taşır. Türkiye’de artan obezite oranları, sedanter yaşam tarzı ve hızlı kentleşme, diyabet prevalansını her geçen yıl yükseltmektedir. Bunun önüne geçebilmek için:

Sağlık Ağı olarak bizler, tip 2 diyabet konusunda güncel, bilimsel verilere dayanan ve toplumun tüm kesimlerine hitap eden içerikleri sunmaya devam edeceğiz. Unutmayın ki; diyabet kontrolü, bir ekip çalışmasıdır ve erken müdahale ile komplikasyon riski büyük ölçüde azaltılabilir.

Exit mobile version