Romatoid artrit (RA), eklemlerde simetrik, kronik enflamasyonla seyreden, sistemik etkileri olabilen otoimmün bir hastalıktır. Erişkin nüfusun yaklaşık %0.5-1’ini etkileyen RA; zamanında müdahale edilmezse eklem deformiteleri, fonksiyon kaybı ve yaşam kalitesinde ciddi düşüşe yol açar. Bu makalede RA’nın patofizyolojisi, epidemiolojisi, risk faktörleri, klinik bulgular, tanı kriterleri, farmakolojik ve farmakolojik olmayan tedaviler, hasta eğitimi, komplikasyonlar ve uzun dönem takip yaklaşımları detaylı olarak ele alınacaktır.
İçindekiler
- 1. Patofizyoloji
- 2. Epidemiyoloji
- 3. Risk Faktörleri
- 4. Klinik Bulgular
- 5. Tanı Kriterleri ve Yöntemleri
- 6. Farmakolojik Tedavi
- 7. Non-Farmakolojik Yaklaşımlar
- 8. Hasta Eğitimi ve Self-Management
- 9. Komplikasyonlar ve Eşlik Eden Durumlar
- 10. Uzun Dönem İzlem ve Takip
- 11. Sonuç
1. Patofizyoloji
Romatoid artrit, genetik yatkınlık ve çevresel tetikleyicilerin etkileşimiyle başlayan, sinovyal zarın kronik enflamasyonuyla karakterize edilmiştir. Başlıca mekanizmalar:
- Otoimmün Aktivasyon: HLA-DRB1 allellerine sahip bireylerde T hücreleri, sitokin salınımını tetikleyerek sinoviyum hücrelerini aktive eder.
- Sinovyal Proliferasyon: Pannus adı verilen granülasyon dokusu, kıkırdak ve kemik erozyonuna yol açar.
- Pro-Inflamatuvar Sitokinler: TNF-α, IL-1, IL-6, IL-17 gibi sitokinler inflamasyonu sürdürerek ağrı, şişlik ve eklem yıkımını hızlandırır.
- Osteoklast Aktivasyonu: RANK/RANKL yoluyla kemik rezorpsiyonu artar, eklem deformiteleri gelişir.
2. Epidemiyoloji
Romatoid artrit (RA), dünya genelinde her yaş grubunda görülebilmekle birlikte 40–60 yaş arasında pik yapar. Kadınlarda erkeklere göre yaklaşık üç kat daha sık izlenir. Türkiye’de erişkin nüfusun %0.5-1’inde RA tespit edilmiştir. Erken tanı ve tedaviye erişim, bölgesel farklılıklar gösterebilir.
3. Risk Faktörleri
Romatoid artrit (RA), gelişiminde rol oynayan başlıca faktörler:
- Genetik: HLA-DRB1 “shared epitope” taşıyıcılığı, PTPN22 gen-polimorfizmi.
- Çevresel: Sigara içimi, periodontal hastalık, hava kirliliği.
- Hormonal: Östrojen ve progesteron düzeyleri, kadınlarda daha sık görülme nedenlerinden olabilir.
- Enfeksiyon: Viral veya bakteriyel tetikleyiciler, moleküler taklit mekanizmalarıyla otoimmüniteyi başlatabilir.
4. Klinik Bulgular
RA’nın en tipik bulguları simetrik eklem tutulumudur. Başlıca semptomlar:
- Sabah Tutukluğu: 1 saatten uzun süren hareket kısıtlılığı.
- Poliartrit: El bilekleri, metakarpofalangeal ve proksimal interfalangeal eklemler, ayak eklemleri.
- Şişlik ve Ağrı: İnflamasyon nedeniyle ısı artışı ve hassasiyet.
- Subkutan Nodüller: Özellikle eklem dışı yerlerde (dirsek, tendon kılıfları).
- Genel Semptomlar: Yorgunluk, kilo kaybı, düşük ateş.
5. Tanı Kriterleri ve Yöntemleri
21. yüzyılda 2010 ACR/EULAR kriterleri RA tanısında yaygın kullanılmaktadır. Değerlendirilen parametreler:
- Eklemlerin Sayısı ve Tipi: Küçük eklem tutulumuna daha yüksek puan.
- Serolojik Testler: RF (romatoid faktör) ve anti-CCP (sitrülinize antikorlar).
- Akut Faz Reaktantları: CRP ve ESR yükselmesi.
- Hastalık Süresi: 6 haftadan uzun semptom varlığı.
Görüntüleme yöntemleri:
- Radyografi: Erozyon ve daralmaların izlenmesi.
- Ultrason ve MR: Erken sinovyal inflamasyon ve Pannus tespiti.
6. Farmakolojik Tedavi
Romatoid artrit (RA) tedavisinde hedef, remisyon veya düşük hastalık aktivasyonu sağlamak, eklem yıkımını önlemek ve yaşam kalitesini korumaktır. Tedavi kademeleri:
6.1. Hastalık Modifiye Edici Antiromatizmal İlaçlar (DMARDs)
- Metotreksat: İlk basamak DMARD; folik asid takviyesi ile yan etkiler azaltılır.
- Sulfasalazin ve Hidroksiklorokin: Kombinasyon tedavilerinde kullanılır.
- Leflunomid: Alternatif DMARD; hepatotoksisite takibi gerektirir.
6.2. Biyolojik Ajanlar
- Anti-TNF® Ajanları: İnfliksimab, etanersept, adalimumab.
- Anti-IL-6R: Tocilizumab, sarilumab.
- Anti-CD20: Rituksimab; B hücrelerini hedefler.
- JAK İnhibitörleri: Tofasitinib, barisitnib; oral küçük moleküller.
6.3. Kortikosteroidler
- Kısa dönem semptom kontrolü ve alevlenme tedavisinde düşük doz oral veya intraartiküler uygulama.
7. Non-Farmakolojik Yaklaşımlar
- Fizik Tedavi: Eklem hareket açıklığı, kas kuvveti ve fonksiyonel kapasite artırıcı egzersizler.
- Ergoterapi: Günlük yaşam aktivitelerine yönelik adaptasyon ve yardımcı cihaz kullanımı.
- Beslenme: Anti-inflamatuvar diyet (omega-3 yağ asitleri, sebze, meyve, tam tahıl).
- Sıcak/Soğuk Uygulamalar: Ağrı ve tutukluğu hafifletmek için.
- Sigara Bırakma ve Stres Yönetimi: Hastalık aktivitesini olumlu etkiler.
8. Hasta Eğitimi ve Self-Management
- Etkili eklem koruyucu teknikler: doğru kaldırma, oturma, araç kullanma postürleri.
- İlaç rejimine uyum: doz, zamanlama ve yan etki farkındalığı.
- Belirtileri izleme: günlük ağrı ve tutukluk kaydı, hasta raporlu sonuç ölçümü (PRO).
- Stres azaltma ve psikolojik destek: psikoterapi, destek grupları.
9. Komplikasyonlar ve Eşlik Eden Durumlar
Romatoid artrit (RA), eklem hasarının yanı sıra sistemik etkiler de gösterir:
- Kardiyovasküler: Ateroskleroz, miyokardit, perikardit.
- Pulmoner: İnterstisyel akciğer hastalığı, plevral efüzyon.
- Göz: Sklerit, keratokonjunktivit sicca.
- Zihinsel Sağlık: Depresyon ve anksiyete prevalansı artar.
- Osteoporoz: Kortikosteroid kullanımı ve inflamasyon kemik kaybını hızlandırır.
10. Uzun Dönem İzlem ve Takip
- Hastalık Aktivasyon Ölçümleri: DAS28, SDAI, CDAI skorları.
- Görüntüleme: Yıllık radyografi veya ultrasonla erozyon progresyonu izleme.
- Laboratuvar: CRP, ESR ve biyolojik ajan takibi (trombosit, karaciğer fonksiyonu).
- Komorbidite Tarama: Kardiyovasküler risk, kemik yoğunluğu ölçümü.
- Tedavi Revizyonu: Yanıt azsa DMARD doz ayarı veya biyolojik değişikliği.
11. Sonuç
Romatoid artrit, erken tanı ve hedefe yönelik tedavi ile eklem yıkımının önlenebileceği, yaşam kalitesinin korunabileceği kronik bir hastalıktır. DMARD’lar, biyolojik ajanlar ve JAK inhibitörleri inflamasyonu kontrol altına alırken; fizik tedavi, hasta eğitimi ve yaşam tarzı değişiklikleri fonksiyonel bağımsızlığı destekler. Sürekli multidisipliner takip, eklem hasarını minimize eder ve komorbiditelerin yönetimine yardımcı olur. Sağlık Ağı olarak bizler, Romatoid artrit (RA)’da kanıta dayalı en güncel yaklaşımları ve rehber uygulamaları sizlerle aktarmaya devam edeceğiz.