Herhangi bir kuruma resmi bir başvuru gerçekleştirirken gerçek kişilerden, tüzel kişilerden ve kamu tüzel kişilerinden farklı belgeler talep edildiğini görebilirsiniz. Başvurunuzu tamamlamanız için doğru belgeleri kuruma iletebilmeniz adına gerçek kişinin, tüzel kişinin ve kamu tüzel kişiliğinin ne anlama geldiğini bilmeniz gerekir.
Gerçek Kişi Kimdir?
Hukuki metinlerde geçen “gerçek kişi” tanımı, şu kişileri içerir:
- En basit ve sade tanımıyla gerçek kişi, insanlardır. Modern hukukta bütün insanlar birer kişi ve birey olarak kabul edilir.
- Bağlı olduğu üniversiteden bağımsız çalışmalar yürüten öğretim görevlileri gerçek kişilerdir. Bir öğretim görevlisi, görev yaptığı üniversiteden bağımsız olarak yürüttüğü çalışmaları gerçek kişi olarak yürütür. Çünkü bu çalışmalarda üniversitenin tüzel kişiliğinden yararlanamaz.
- Adi şirketler, gerçek kişidir. Çünkü adi şirket ya da adi ortaklık olarak bilinen şirket türlerinin sahiplerinden ayrı bir varlığı yoktur. Adi şirketlerin yasal dayanağı olan Türk Borçlar Kanunu’nun 620 – 645 arası maddeleri değişmediği müddetçe adi şirketler, gerçek kişi kabul edilir.
- Adi komandit şirketler, gerçek kişidir. Çünkü bu tür şirketler şahıs şirketi olarak ele alınır ve bu şirket türünde alacaklılara karşı ortaklar sınırsız sorumludur.
Tüzel Kişi Kimdir?
“Tüzel kişi” tanımı, özel hukuk tüzel kişilerini ifade etmek için kullanılır. Yani tüzel kişiler, özel hukuk alanındaki bir hukuki işlem sonucu kurulur. Bu tanım, şu kişileri içerir:
- Dernekler, tüzel kişidir. Çünkü derneklerin kurulması Türkiye Cumhuriyeti Anayasası başta olmak üzere Türk Medeni Kanunu (TMK) ve Dernekler Kanunu gibi kanunlara dayanır.
- Sendikalar, tüzel kişidir. Çünkü sendikaların kurulması 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev Ve Lokavt Kanunu’na dayanır.
- Siyasal partiler, tüzel kişidir. Çünkü siyasi partilerin kurulması 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’na dayanır.
- Vakıflar, tüzel kişidir. Çünkü vakıfların kurulması Türk Medeni Kanunu’na dayanır.
- Kooperatifler, tüzel kişidir. Çünkü kooperatiflerin kurulması Kooperatifler Kanunu’na dayanır.
- Ticaret ortaklıkları, tüzel kişidir. Çünkü ticaret ortaklıklarının kurulması Ticaret Kanunu’na dayanır.
- Anonim şirketler, limited şirketler, kollektif şirketler ve sermayesi paylara bölünmüş komondit şirketler tüzel kişidir. Çünkü bu şirketlerin kurulması özel hukuk kapsamında gerçekleşir. Ancak adi komondit şirketler, gerçek kişidir.
Gerçek Kişi ile Tüzel Kişi Arasındaki Farklar
Gerçek kişiler ile kamu tüzel kişileri arasında bazı önemli farklar söz konusudur:
- Bireyler, sağlıklı olmaları şartıyla doğumundan ölümüne kadar gerçek kişidir. Tüzel kişiler ise herhangi bir bireyden bağımsız topluluklardır.
- Tüzel kişiler ticari ya da sosyal amaçlar doğrultusunda insanlar tarafından kurulur.
- Gerçek kişi kendi hakları ve özgürlükleri doğrultusunda hareket edebilir ve alacaklı/borçlu olabilir.
- Tüzel kişi kendini oluşturan kişilerden ayrı bir kişiliğe ve malvarlığına sahiptir.
Kamu Tüzel Kişiliği
“Kamu tüzel kişiliği” tanımı, kamu otoritesine sahip olan ve kamu görevi yapan tüzel kişileri içerir. Bu kategorideki tüzel kişiler şunlardır:
- YÖK ve üniversiteler
- Savunma Sanayii Başkanlığı
- Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu
- TÜBİTAK
- TODAİE
- Orman Genel Müdürlüğü
- Vakıflar Genel Müdürlüğü
- Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü
- Karayolları Genel Müdürlüğü
- Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü
- Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü
- Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü
- Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü
- Türk Akreditasyon Kurumu
- Türk Patent Enstitüsü
- Türk Akreditasyon Kurumu
- Türk Standartları Enstitüsü
- Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
- Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü
- Milli Prodüktivite Merkezi
- Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü
- Sosyal Güvenlik Kurumu
- RTÜK
- BDDK
- Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu
- Kamu İhale Kurumu
- Sermaye Piyasası Kurumu
- Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
- Rekabet Kurumu
- Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu
- İl özel idareleri
- Belediyeler
- Belediyelere bağlı kurumlar
- Meslek kuruluşları
Görüldüğü üzere üniversiteler, belediyeler, kamu niteliğindeki meslek kuruluşları ve bakanlıklara bağlı genel müdürlükler, kurumlar ve başkanlıklar kamu tüzel kişiliği statüsündedir. Öte yandan bazı kurumların kendilerine has tüzel kişilikleri yoktur ve bu kurumlar, devlet tüzel kişiliği altında sayılır. Devlet tüzel kişiliği, kamu tüzel kişiliğinin bir parçasıdır.
Devlet tüzel kişiliği altındaki kurumlar şunlardır:
- TBMM
- Cumhurbaşkanlığı
- Bakanlıklar
- Valilikler
- Kaymakamlıklar
- Milli Güvenlik Kurulu
- Anayasa Mahkemesi
- Danıştay
- Sayıştay
- Yargıtay
- Devlet Denetleme Kurulu
Kamu Tüzel Kişiliği Özellikleri
Bir kamu tüzel kişiliği şu özelliklere sahiptir:
- Amacı, kamu yararıdır.
- Kanunla kurulur ve kanunla kaldırılır.
- Kendisine özel bütçesi, personeli ve araç gereçleri bulunur.
- Görev yaptıkları alanlar farklılaşır ve kamu yararı açısından özel nitelik taşır.
- Kamu gücünü kullanma hakkına sahiptir.
- Vesayet denetimine tabi tutulabilir.
- Bu tür kuruluşlara üyelik ve katılım zorunluluğu bulunmaz.
Kamu Tüzel Kişiliği Nasıl Kurulur?
Kamu tüzel kişiliğinin nasıl kurulacağı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 123’üncü maddesinde açıkça belirtilir. Buna göre bir kamu tüzel kişiliği, kanunla ya da kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanarak kurulur.
Buna göre bir tüzel kişinin “kamu tüzel kişiliği” vasfıyla hareket edebilmesi için ya kanunla kurulması ya da kanun tarafından verilen yetkiyle idare tarafından kurulması gerekir. Başka bir yolla kamu tüzel kişiliği kurmak mümkün değildir.
Kamu tüzel kişiliklerinin sonlandırılmasında da kanuna ya da kanun tarafından verilen bir yetkiye ihtiyaç vardır. Yani kamu tüzel kişilikleri nasıl kurulduysa o şekilde sonlandırılır. Örneğin bir kamu tüzel kişiliği KHK ile kurulduysa yine KHK ile kapatılabilir.
Kamu Tüzel Kişiliği Ne İşe Yarar?
Kamu tüzel kişiliklerinin ortak amacı, kamu yararının gerçekleşmesidir. Kamu yararı, halkın ve toplumun yararı ve refahını ifade eden bir kavramdır. Her kamu tüzel kişiliğinin, kuruluş amaçları doğrultusunda farklılaşan çalışmaları vardır.
Örneğin kamu tüzel kişiliği statüsündeki belediyeler; su, imar, ulaşım, temizlik, itfaiye, defin ve mezarlık gibi hizmetleri halka ulaştırır. Aynı statüdeki Türk Patent Enstitüsünün görevi ise patentlerle ilgili mevzuat hükümleri uyarınca kişilerin tescil haklarının korunması için çalışmalar yürütmektir. Yani kamu tüzel kişiliklerinin çalışma alanları, birbirinden farklıdır.
Aradığınız tüm personel sağlık ve gündem haberlerine Sağlık Ağı ile ulaşın.
