Filyasyon Nedir?
Covid-19 pandemisi ile birlikte ülkeler sağlık sistemlerini en üst düzeyde kullanmaya ve dünyayı saran bu salgından bir an önce kurtulmak için çalışmaya başladılar. İlk vakaların görüldüğü günden beri dünyada yaka ve ölüm sayıları gittikçe arttı ve aşı çalışmaları hız kazandı. Salgının önlenmesinde en önemli görevi üstlenen sağlık sistemleri, pandeminin ikinci yılına doğru yaklaşırken artık tüm dünyada tıkan-maya ve can çekişmeye başlamış durumda. Maske, mesafe ve hijyen kuralının yanında erken dönemde temaslı takibi de salgının yayılımını azaltan önemli etkenlerden biri olarak karşımıza çıkıyor. Ülkemizdeki filyasyon sürecinin yönetimi ve temaslı takibi, yapılan ev ziyaretleri de göz önüne alındığında, diğer ülkelerden daha büyük bir önemle ve ti-tizlikle yürütülmektedir.
Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü (HSGM) tarafından yayınlanan çalışmaya göre (2021) filyasyon, bulaşıcı hastalıklar görüldüğünde koruma ve kontrol önlemlerinin alınması amacı ile kaynağın tespiti ve temaslıların belirlenmesi için yapılan bütün çalışmalardır.
HSGM’nin 2017 yılında yayımladığı “Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele Rehberinde de yer verdiği üzere; saha incelemesi/filyasyon vakanın bildirimi sonrasında kaynağın ve etkenin belirlenmesine yönelik çalışma yapılması ve/veya temaslılar dahil koruma ve kontrol önlemlerinin alınmasıdır.2 Temaslı takibinde, kesin veya olası Covid-19 enfeksiyonu olan bir kişi ile damlacık enfeksiyonuna yönelik korunma önlemleri alınmadan yakın temas etmiş olan kişiler, son temaslarından sonraki 10 gün (süreç içerisinde 14 güne kadar uzatılmıştır) boyunca; Covid-19 semptomları açısından telefon ile sorgulanarak izlenmekte ve gerekir ise ev ziyareti yapılmaktadır. Bu süreç il/ilçe sağlık müdürlükleri tarafından organize edilerek, aile hekimlikleriyle koordineli biçimde sürdürülmektedir.
Filyasyon birçok salgın hastalığın önlenmesinde ve dağılım alanının daraltılmasında son derece önemli bir sürveyans yöntemidir.
Filyasyon (kaynağın aranması ve temaslılann bulunması) enfeksiyon kaynağına (etkene) yönelik önlemlerin (kesin tanı ve bildirimden sonra) başında gelmektedir.’ Bu noktada filyasyon çalışmaları, pandemi ile mücadelede de en önemli araçlardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Vakaların görülmesiyle birlikte filyasyon uygulaması da başlatılmış, veriler anlık olarak sisteme kaydedilerek analiz çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Covid-19 ile mücadele noktasında ülkemizde “Filyasyon ve Izolasyon Takip Sistemi (FİTAS)” oluşturulmuştur.
Kimler Filyasyon Ekibinde Çalışabilir?
Bu uygulama salgın sürecinde saha incelemesi ve vakanın bildirimi sonrasında kaynağın ve etkenin belirlenmesine (filyasyon) yönelik çalışmalar yapılması ve temaslılar dâhil koruma ve kontrol önlemlerinin alınması için geliştirilmiştir.’ Filyasyon sürecini gerçekleştirenler olarak sağlık çalışanları 81 ilde Covid-19 ile mücadelenin en aktif üyeleri arasında yer almaktadırlar. En az üç kişiden oluşan filyasyon ekipleri yaka ortaya çıkar çıkmaz mobil uygulama ile merkezden yönlendirilerek 48 saat boyunca tarama Yapmakta ve hem yakaya hem de vakanın temaslılarına ulaşarak filyasyon işlemini gerçekleştirmektedirler. Pandeminin birinci yılında filyasyon ekip sayısı 23,096’ya ulaşmış bulunmaktadır. Bu noktada filyasyonda görev yapacak ekibin tespiti de son derece önemlidir. Bu ekibin içinde:
– Bulaşıcı hastalıklar şubesi çalışanları
– Toplum sağlığı merkezi çalışanları
– Hemşire ve ebeler
– Çevre sağlığı teknisyeni
– Halk sağlığı uzmanı
– Diş hekimi
– Klinisyen
– Veteriner hekim
– Laboratuvar çalışanı
– Varsa ya da ulaşılabiliyorsa konuyla ilişkili diğer teknik uzmanlar ve gönüllüler yer alabilir.
Filyasyonun yaka sayılarının ve bulaş riskinin azalmasına yönelik katkısı yadsınamaz. Dünya ölçeğinde değerlendirildiğinde, ülkemizde uygulanan filyasyon çalışmaları parmakla gösterilir bir seviyeye ulaşmıştır. Elbette ki bu başarıda filyasyon ekibinde yer alan sağlık çalı-şanlarının rolü son derece önemlidir. Sokak sokak, ev ev temaslı takibi yapan sağlık çalışanları gün boyunca içinde bulundukları tulumların ve maskelerin varlığının yanında, yeme içme, ulaşım, temaslı adres ve iletişim bilgilerine sağlıklı bir şekilde ulaşamama, fazla mesai, mobbing, şiddet, güvenlik vb. sorunlarla da mücadele etmektedirler.
Filyasyon ekiplerinde görevli katılımcıların 8’i kadın, 4’ü erkek, 6’sı ebe, 2’si hemşire, 2’si sağlık memuru, l’i laboratuvar teknisyeni ve memur kadrolarında görev yapmaktaydı. Katılımcıların yaşları 28 ile 50 arasında değişiklik göstermekte, 5’i lise ve dengi okul mezunuyken, 5’i yüksekokul/fakülte ve 2’si ise yüksek lisans/doktora mezunu idi. Katılımcıların 1 1 ‘i evli, bekar ve tüm evliler çocuk sahibiydi. Katılımcıların 4’ü Ankara, 3’ü İzmir, 3’ü Samsun, 1 ‘i Diyarbakır ve ise İstanbul’dan katılım sağlamışlardır.
Filyasyon Ekibinde Olmanın İyi ve Zor Yönleri
Filyasyon ekiplerinde çalışmanın en zor yanının ne olduğu ile ilgili katılımcı görüşleri üç ortak noktada birleşmektedir. Bunlar;
• Bulaş riskinden kaynaklı tedirginlik,
• Hasta ve/veya hasta yakını ile yaşanan iletişim problemleri,
• Görev ve ücret dağılımlarındaki eşitsizlik olarak karşımıza çıkmaktadır.
Virüse yakalanma, elbette tüm sağlık çalışanlarımızın hem kendi sağlıkları hem de ailelerine hastalığı taşıma riski sebebiyle en önemli endişesidir. Sağlık çalışanlarındaki bulaş oranının toplumdaki bulaş oranından 10 kat daha fazla olduğu düşünüldüğünde, bu endişenin haksız olmadığını söyleyebiliriz. Özellikle araştırmamıza dahil ettiğimiz 5 birimde görev yapan sağlık çalışanları, gerek bulaş riski, gerek iş yoğunluğu anlamında yükü en fazla omuzlayanlardır. Çalışma sürelerinin uzunluğu ve nöbetlerin bulaş oranını artırması, filyasyon ekiplerinin pozitif hastayla ve temaslılarıyla sürekli bir iletişim halinde olmaları da ayrıca riski artırmaktadır.
Filyasyon Ekiplerinde Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Filyasyon ekiplerinin çalışırken karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunların nasıl çözülebileceği ile ilgili görüşleri üç kategoride toplamak mümkündür. Görüşmecilerin verdikleri cevaplar doğrultusunda filyasyon ekiplerinin sorunları aşağıdaki şekilde kategorize edilmiştir:
• Hastalardan kaynaklı sorunlar
• Personel eksikliğinden kaynaklı iş yükü sorunları
• Ücretlerle ilgili sorunlar
Filyasyon Ekibi Ne Kadar Maaş Almaktadır?
D/K’sı 2/5 Kıdem Yılı 30 ve Üstü Lise mezunu 2022 Ocak Net Maaşı 4.308,81 + Sabit Ek Ödemesi ise; 2.421,19 TL, toplam ücret ise: 6.730,00 TL oldu
D/K’sı 10/2 Lise mezunu maaşı ise 4.009,00 TL, sabit ek ödemesi ise; 1.972,00 TL, toplam ücreti ise 5.981,00 TL oldu.
D/K’sı 10/2 Ön lisans mezunu maaşı 5.438,50 TL, sabit ek ödemesi ise; 2.416,61 TL, toplam ücreti ise 7.350,20 TL’dir.
D/K’sı 1/4 Kıdem Yılı 26 ve Üstü ön lisans mezunu nin 2022 Ocak Net Maaşı 5.217,21 TL + Sabit Ek Ödemesi ise; 3.083,62 TL, toplam ücret ise: 8.304,16 TL’dir
D/K’sı 8/1 lisans mezunu maaşı 5.065,55 TL, sabit ek ödemesi ise; 2.420,03 TL, toplam ücreti ise 7.475,32 TL’dir.
D/K’sı 1/4 Kıdem Yılı 25 ve Üstü lisans mezunu 2022 Ocak Net Maaşı 5.813,25 TL + Sabit Ek Ödemesi ise; 3.083,21 TL, toplam ücret ise: 8.891,89 TL’dir