2004 yılında hayata geçirilen ve Sağlık Bakanlığının bütün taşra teşkilatlarındaki birinci, ikinci ve üçüncü basamak kurum/kuruluşları kapsayan döner sermaye sistemi uygulamasına 2023 yılında da devam edilmektedir. Bu kapsamlı yazımızda döner sermaye nedir sorusunun yanı sıra; nasıl hesaplanır, dağıtılır, döner sermaye komisyonu ne iş yapar gibi sorulara da yanıt bulabileceksiniz.
Döner Sermaye Sistemi Nedir?
Döner sermaye, Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşları Personeline Ek Ödeme Yapılmasına Dair Yönetmelik kapsamında, 2004 yılında hayata geçirilmiş bir ek ödeme sistemidir. Döner sermaye, “performansa dayalı ek ödeme” olarak nitelendirilir.
Her ayın 20’sine kadar personele ödenmesi gereken döner sermayeden, şu kurum ve kuruluşlarda fiilen görev yapan personel yararlanır:
- İl Sağlık Müdürlüklerine bağlı birimlerinde görev yapan personel
- Halk Sağlığı Genel Müdürlüğüne bağlı merkez laboratuvarlarında görev yapan personel
- Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumuna bağlı laboratuvarlarda sağlık ve yardımcı sağlık hizmetleri ile teknik hizmetler sınıfında görev yapan personel
Döner Sermaye Nasıl Hesaplanır? 2023
Döner sermayenin hesaplanmasında, Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen hizmet sunum kriterleri baz alınır. Yani bir personelin alacağı döner sermaye miktarı hesaplanırken personelin eğitimi, öğretimi, unvanı, çalışma süresi, çalışma şartları, hizmete katkısı, performansı, araştırma faaliyetleri gibi çok sayıda unsur esas alınır.
Dağıtılacak Tutarın Hesaplanması
İlgili yönetmeliğe göre (Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşları Personeline Ek Ödeme Yapılmasına Dair Yönetmelik) dağıtılacak döner sermaye tutarı, şu şekilde hesaplanır:
- Önce, hastanenin ödeme yapılacak dönemde elde ettiği (brüt) hasılattan %15 Hazine payı, %5 Sağlık Bakanlığı payı ve %1 Sosyal Hizmetler payı kesilir.
- Kalan miktarın %50’lik kısmı (yarısı), hastanenin kalite katsayısı çarpılır.
- Ortaya çıkan tutarı geçmeyecek şekilde, dağıtılacak döner sermaye tutarı belirlenir.
Bu düzenlemelere ek olarak 2013 yılında yapılan düzenlemeyle Kamu Hastaneleri Genel Müdürlüğüne bağlı ikinci ve üçüncü basamak sağlık tesislerinde dağıtılacak döner sermaye tutarının hesaplanmasıyla ilgili bazı kararlar alınmıştır. Söz konusu bu kararlara göre ikinci ve üçüncü basamak sağlık tesislerinde bağışlar ile faiz ve kira gelirleri ek ödeme olarak kullanılamaz. Ayrıca bu birimlerde döner sermaye; (cari yıldaki hizmet bedelinden ayrı olarak faturalandırılan) ilaç ile her türlü (tıbbi) sarf malzemesi gelirlerinin yüzde kırk beşi ile diğer döner sermaye gelirlerinin yarısını aşamaz.
Örnek Döner Sermaye Hesaplaması
Örneğin, döner sermaye hesabının yapıldığı dönemde brüt (gayrisafi) geliri, 1 milyon TL olan bir hastaneyi ele alalım ve yazımızda geçen teorik bilgileri, bu örnek üzerinden daha anlaşılır hale getirelim.
Bu hastanenin, ilaç ve tıbbi sarf malzemesi geliri 100 bin TL olsun. 1 milyon TL’lik brüt gelirden, 100 bin TL’yi çıkartarak hastanenin döner sermaye gelirini buluruz, yani 900 bin TL…
900 bin TL’nin toplam %21’lik bölümü (189 bin TL) Hazine payı, Sağlık Bakanlığı payı ve Sosyal Hizmetler payı olarak kesilir. Yasal kesintiyle birlikte döner sermaye, 711 bin TL’ye düşer.
711 bin TL’nin yarısı, yani 355 bin 500 TL, ortaya çıkan döner sermayedir. (Bu miktara, tıbbi sarf malzemesi gelirlerinin yüzde kırk beşi ayrıca ilave edilecektir.)
100 bin TL’lik ilaç ve tıbbi sarf malzemesi gelirinden de %21’lik yasal kesinti yapılır. Bu miktar da 79 bin TL’ye düşer. Bu rakamın %45’i olan 36 bin TL, dağıtılacak döner sermayeye eklenir.
Bu örneğe göre 1 milyon TL’lik brüt geliri ve 100 bin TL’lik tıbbi malzeme geliri olan bir hastanenin döner sermaye miktarı, (355 bin 500 TL + 36 bin TL) 391 bin 500 TL olur.
Dağıtılabilir Maksimum Tutar
Eski adı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu olan Kamu Hastaneleri Genel Müdürlüğünün 21/28/2015 tarihinde yayınladığı “Aylık Gelir ve Dağıtılacak Ek Ödeme” konulu yazı, dağıtılabilir maksimum tutarı ortaya koymaktadır.
Buna göre; bir hastanenin aynı dönemde yaptığı sabit ek ödeme brüt tutarı, döner sermaye hesaplaması sonucu ortaya çıkan tutardan fazlaysa; ek ödeme kararı alınamaz. Döner sermaye hesaplaması sonucu ortaya çıkan tutar, sabit ek ödeme brüt tutarından fazlaysa; toplam ek ödeme brütünün döner sermaye ek ödeme brütünü geçmeyeceği şekilde ek ödeme yapma kararı alınır.
Döner Sermaye Personele Nasıl Dağıtılır?
Döner sermayenin çalışanlara dağıtımında, şu yöntem izlenir:
- Önce, hastane puan ortalaması hesaplanır. (Hastanedeki doktorlar tarafından elde edilen toplam girişimsel işlem puanı, doktorların aktif çalışma gün sayısına bölünür.)
- Daha sonra, ilgili yönetmelik uyarınca unvanlara göre belirlenen HAKUK (Hizmet Alanı Kadro Unvan Katsayısı) kesinleştirilir.
- İlgili yönetmeliğin Ek-2 ve Ek-3 tablolarına göre, ek ödeme alma hakkı bulunan personelin “net performans puanı” hesaplanır.
- Bütün hastane personelinin net performans puanları toplamı, (komisyon tarafından belirlenen) döner sermaye tutarına bölünür. Bu şekilde, “dönem ek ödeme katsayısı” belirlenir.
- Ortaya çıkartılan dönem ek ödeme katsayısı ile her bir personelin net performans puanı çarpılır. Bu işlem ile “hak edilen brüt tutar” bulunur.
- Hak edilen brüt tutardan, personelin maaş ödemesiyle birlikte aldığı sabit ek ödeme tutarı çıkartılır. Son olarak damga vergisi ile gelir vergisi de mahsup edilir ve kalan tutar, personele ödenir.
Döner Sermaye Ek Puan Tablosu
Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşları Personeline Ek Ödeme Yapılmasına Dair Yönetmelik’in Ek-5’inde yer alan “döner sermaye ek puan tablosu”, personel için döner sermaye hesaplaması yapılırken kimlere ek puan verileceğine yönelik bir tablodur. Bu tabloya göre 18 farklı kategorideki personel, sağlık tesisi puan ortalaması üzerinden yüzdelik olarak ek puan alır.
Döner sermaye ek puan tablosuna göre ek puan verilen personel, ek puanın verilme süresi ve ek puan oranları şu şekildedir:
- İnceleme heyetinde görev yapan personel, görev süresi boyunca %20 ek puan alır.
- İhale komisyonu ve doğrudan temin için fiyat araştırması yapan personel, yalnızca görevlendirildiği ek ödeme döneminde geçerli olmak üzere %10 ek puan alır.
- Muayene komisyonu ve kontrol teşkilatı üyeleri, yalnızca görevlendirildiği ek ödeme döneminde geçerli olmak üzere %5 ek puan alır.
- Ek ödeme hesaplamalarını yapmak üzere görevlendirilen personel, görev süresi boyunca %20 ek puan alır.
- Olağandışı durumlara (savaş, salgın hastalık, seferberlik vs.) maruz kalan sağlık tesislerine görevlendirilen personel, fiilen görev yaptığı süre boyunca %30 ek puan alır.
- Eğitim sorumlusu olarak görevlendirilen ve üçüncü basamak sağlık tesislerinde idari klinik sorumlusu olan personel, görev süresi boyunca %10 ek puan alır.
- İkinci ve üçüncü basamak; yeni doğan bakım ünitelerinde, yoğun bakım ünitelerinde, kemik iliği nakil ünitelerinde ve tüberküloz servislerinde çalışan doktorlar, görev süresi boyunca %20 ek puan alır.
- Dönem boyunca ilgili ekiplerin çalışma gerçekleştirmesi durumunda, beyin ölümü kurulu ile organ nakli koordinatörü ve organ çıkarım ekibi, yalnızca ilgili ek ödeme döneminde %10 ek puan alır.
- Organ nakli koordinatörü, yalnızca ilgili ek ödeme döneminde ve donörden organ alınma durumunda %20 ek puan alır.
- Ceza infaz kurumlarına görevlendirilen personel, görev süresi boyunca %20 ek puan alır.
- Taşınır kayıt ve kontrol yetkilisi, görev süresi boyunca %10 ek puan alır.
- İlk & acil yardım kliniklerinde, acil servis ve polikliniklerinde görev yapan pratisyen doktor, (hesaplaması sağlık tesisi puan ortalaması üzerinden yapılıyorsa) görev süresi boyunca %20 ek puan alır.
- Yanık ünite ve merkezlerinde çalışan uzman doktor, görev süresi boyunca %20 ek puan alır.
- A1, A1 dal, A2, A2 dal rolündeki tesislerin ameliyathanelerinde çalışan hekim dışı sağlık personeli, görev süresi boyunca %10 ek puan alır.
- Gaziler fizik tedavi hastanelerinde protez-ortez laboratuvarında çalışan personel, görev süresi boyunca %20 ek puan alır.
- Eğitici destekleme puanı çerçevesinde personel (eğitim sorumlusu, eğitim görevlisi), görev süresi boyunca % 30’a kadar ek puan alabilir.
- Uluslararası hasta biriminde görev yapan personel, görev süresi boyunca %10 ek puan alır.
- Döner sermaye komisyonu tarafından alınan karara göre, 5’inci maddenin birinci fıkrasının C bendinde yer alan kriterleri taşıyan personel, yalnızca ilgili ek ödeme döneminde %20’ye kadar ek puan alabilir.
Son maddeye göre bir sağlık personeli; ilgi ve yetenek, işini düzenli ve kaliteli yapabilme, bağımsız iş yapabilme gibi kriterler doğrultusunda, yöneticinin teklifi ve döner sermaye komisyonunun kararı neticesinde %20’ye kadar ek puan alabilmektedir.
“Acil Farkı” ve Döner Sermaye İlişkisi
Sağlık çalışanları arasında “acil farkı” olarak bilinen riskli birim farkı, riskli birimlerde çalışanlara verilen ilave bir katsayıdır. Döner sermaye sisteminin işlediği durumlarda ortaya çıkan bu fark, bir ek ödeme çeşidi değildir. Bu farktan, yalnızca acil birimlerde görev alan personel yararlanabilir.
Bu farkın temel sebebi, acil unvanlar ve normal unvanlar arasındaki HAKUK ve net performans puanı farkıdır. Bu durumda, aynı döner sermayeyi ya da sabit sermayeyi alan iki hemşire arasında, “acil farkı” olarak bilinen hakediş farkı ortaya çıkmaktadır.
Döner Sermaye Komisyonu Ne İş Yapar?
Döner sermaye komisyonu, doğrudan döner sermaye hesabı yapmaz, mutemetler tarafından yapılan döner sermaye hesabına imza atar. Döner sermaye hesabını yapmakla görevlendirilen personel, ek puan alır; ancak komisyon üyelerinin ek puan almaz. Döner sermaye komisyonu, döner sermaye sisteminin doğru ve sorunsuz şekilde işletilmesi adına çalışır. Komisyon; döner sermaye ödemesinin, komisyondaki genel sekreterin onayıyla kesinleşmesini sağlar.
Yazımızda bütün kanuni yönleriyle ve örneklerle, döner sermaye nasıl hesaplanır sorusuna yanıt verdik. 2023 yılı içinde konuyla ilgili herhangi bir yönetmelik değişikliğinin olması durumunda ve döner sermaye hesaplama işleminde yeni düzenlemelerin yapılması halinde, güncel hesaplama yöntemlerini son dakika olarak sizlerle paylaşmayı sürdüreceğiz.
