Çiçek hastalığı, irin dolu kabarcıklara, ateşe ve baş ağrısına neden olan viral bir hastalıktır. Bulaşıcıdır ve küçük tükürük damlacıkları ve konuşma yoluyla yayılır. Jenner’ın yaşamı boyunca, hastalık yaygındı ve insanların %10’unu öldürdü. Şehirlere ulaştığında, nüfusun %20’sini öldürdü. Jenner hastalığı “benekli canavar” olarak adlandırdı ve bunun için bir aşı oluşturmaya çalıştı.
Çiçek Aşısının Mucidi: Edward Jenner
Çiçek Aşısını Kim İcat Etti? sorusuna bu noktada bir cevap bulmaktayız. Jenner’ın keşfi, hastalığın önlenmesinde bir atılımdı. Variola virüsünün çiçek hastalığından sorumlu olduğuna ve enfeksiyonu önlemek için bir aşı bulduğuna inanıyordu. Bununla birlikte, vücudun bağışıklık sistemi tam olarak anlaşılmamıştı ve bu da işini yeniden üretmeyi zorlaştırıyordu. Neyse ki, modern mikrobiyolojik yöntemler, sonuçlarını yeniden üretmeyi çok daha kolay hale getirdi.
Jenner, yaşamı boyunca doğa bilimleri bilgisini geliştirdi. Londra’da tanınmış bir anatomist ve biyolog olan John Hunter’ın yanında klinik cerrahi okudu. 1773’te memleketi Berkeley’e hekimlik yapmak için döndü. Tıp alanındaki çalışmaları bir başarı olarak selamlandı ve tarihteki herhangi bir kişiden daha fazla hayat kurtarmaya yardımcı oldu. Jenner, Kral George IV’ün doktoru ve Kraliyet Cemiyeti üyesiydi. Ayrıca guguk kuşunun kuluçka parazitliğini tanımlayan ilk modern bilim adamları arasındaydı. Aristoteles aynı fenomeni belirtmiş olsa da, Jenner onu modern bir bilimsel bağlamda ilk tanımlayanlardan biriydi.
Jenner, aşıyı kendisi keşfetmemiş olsa da, aşı yoluyla bulaşıcı hastalıkları önlemeye çalışan ilk bilim insanıydı. Başka bir bilim adamı, Benjamin Jesty, 1774’te inek memelerinden alınan inek çiçeği materyali kullanarak çiçek hastalığı olan insanları aşıladı.
Jenner aşıyı keşfetmeden önce, birçok insan hala çiçek hastalığından öldü. Bu hastalık, birçoğunda kalıcı izler bıraktığı için insanlar için ciddi bir risk oluşturuyordu. Ayrıca bazı insanlar dudaklarını, burunlarını ve hatta kulak dokusunu kaybetti. Buna ek olarak, çiçek hastalığı dünyadaki körlüğün üçte birinden sorumluydu.
Buna rağmen, Jenner’ın çiçek aşısı ömür boyu bağışıklık sağlamadı. Daha sonra yeniden aşılama gerektirdi. Yine de, çiçek hastalığı ölüm oranı on dokuzuncu yüzyılın sonlarında azaldı ve bunun artık ciddi bir tehdit olmadığını gösterdi. 1950’lerde, kontrol önlemleri uygulandı ve hastalığın Avrupa ve Kuzey Amerika’nın çeşitli bölgelerinde yok olduğu ilan edildi. Ancak, Dünya Sağlık Asamblesi 1958’de çiçek hastalığının 63 ülkede yıkıcı etkilerini anlatan bir rapor aldı. Buna yanıt olarak, küresel bir kampanya başlatıldı. Bu kampanya Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından denetlendi. 1977’de hastalık dünya çapında eradike edildi.
Çiçek Hastalığı Aşısı Nasıl Bulundu?
Çiçek hastalığı aşısı, bir İspanyol hükümdarı Carlos IV tarafından icat edildi. Kraliyet ailesinin birçok üyesinin hastalıktan öldüğü bir zamandı. Sonuç olarak, Carlos IV, kraliyet ailesi üyelerinin aşılanmasını emretti. Çiçek hastalığı aşısının başarılı olduğu kanıtlandı ve birçok hayat kurtarıldı.
Hastalık İspanya için büyük bir tehditti. Kurbanlarının %50’sini öldürdü. İspanyol hükümeti, Orta ve Güney Amerika’daki kolonilerine ulaşmak için mücadele etti. İspanyolların, hastalığın sömürge dünyasına yayılmasını önlemek için bir yola ihtiyacı vardı. Aşıyı ihtiyacı olanlara dağıtmak için yetim çocukları kullanan bir plan geliştirdiler.
Aşı on sekizinci yüzyılda geliştirildi. Başlangıçta variolasyon olarak biliniyordu ve hastalık riski taşıyan kişilere verildi. Sonunda, aşı yaygın olarak kullanılabilir hale geldi. Hastalık yirminci yüzyılda neredeyse tamamen ortadan kaldırıldı. Ancak Carlos IV’ün çiçek aşısını ne zaman icat ettiği henüz belli değil.
İlk aşı, İspanyol donanması ve ordusunda görev yapan Dr. Moreau de la Sarthe tarafından geliştirildi. Ayrıca Küba ve Meksika’da görev yaptı ve Valensiya’da cerrah olarak eğitim gördü. Daha sonra tıp alanında doktorasını aldı. Daha sonra bitki karışımlarının özelliklerini araştırmaya başladı. Daha sonra bulgularını Traite historique et pratique de la Sarthe adlı bir kitaba çevirdi.
Aşı geliştirildikten sonra Carlos IV, kolonilere tıbbi ekipler gönderdi. Sağlık ekipleri Temmuz 1806’da İspanya’ya geldi. Ardından IV. Carlos’a kötü şans geldi. Birkaç yıl sonra Napolyon İspanya’yı işgal etti. Trafalgar Savaşı’ndan sonra İspanyol ordusu yenildi ve IV. Carlos tahttan çekilmek zorunda kaldı. Sonunda Roma’da öldü.
Janet Parker çiçek aşısını icat ettiğinde, hastalığın halk için büyük bir tehdit olmadığı ve çoğu insanın aşılandığı bir dönemdi. Ne yazık ki, 1978’de Birmingham’daki hastalıktan öldü. Ölümünden sonra, dünyadaki çiçek stoklarının çoğu yok edildi ve Atlanta ve Moskova’dakiler hariç tüm araştırma laboratuvarları kapatıldı.
Neyse ki, Dünya Sağlık Örgütü 1977’de çiçek hastalığının dünyadan eradike edildiğini ilan etti. Agresif bir küresel aşılama programı ve büyük salgın araştırmaları sayesinde, hastalık 20. yüzyılda neredeyse tamamen ortadan kaldırıldı. Ne yazık ki, variola virüsü tamamen ortadan kalkmadı ve hala Hastalık Kontrol Merkezlerinde saklanıyor.
Parker, ülkedeki en eskilerden biri olan Birmingham tıp okulunda çalışırken virüsü inceledi. Birinci katta hastalığı incelediği bir karanlık odası vardı. İkinci katta tıbbi mikrobiyoloji bölümünde çalıştı. Orada, çiçek hastalığına neden olan hastalık olan variola majör şişelerine erişimi vardı.
1978 yazında, bir milyondan fazla insanın yaşadığı Birmingham’da son çiçek hastalığı vakası rapor edildi. Dünya Sağlık Örgütü yetkilileri salgın konusunda endişeliydi. Janet Parker’ın çiçek hastalığı teşhisi hikayesi, biri 2007’de yayınlanan iki araştırmaya konu oldu. East Anglia Üniversitesi’nde mikrobiyal genomik profesörü olan Mark Pallen de bu konuda bir kitap yazdı.
Uzun bir laboratuvar sızıntısı dizisinin uzun ve karanlık bir geçmişi vardır. Bedson davası, bu laboratuvar sızıntıları geçmişinin sadece bir örneğidir. Sızıntılar genellikle kamuya bildirilmez çünkü sonunda belirsizliğe karışırlar. Çoğu zaman, bu politik veya doğal nedenlerden kaynaklanmaktadır.
Dryvax aşısı, çiçek hastalığından sorumlu aynı virüs olan enfeksiyöz vaccinia virüsünün liyofilize canlı virüs preparatıdır. Vaccinia virüsünün kökeni bilinmemekle birlikte, erken bağışıklama kampanyaları sırasında ortopoks virüsü ile sığır çiçeği virüsünün karıştırılmasının sonucu olduğuna inanılmaktadır. Vaccinia virüsü variola virüsü içermese de, variola virüsüne ve diğer ortopoks virüslerine karşı koruma sağlayan bir bağışıklık tepkisini indükler.
Dryvax, Wyeth Laboratories, Inc. tarafından üretilmiştir ve oldukça etkili bir çiçek aşısıdır. Ancak son yıllarda birçok üretici, güvenlik endişeleri nedeniyle Dryvax kullanımını bırakmıştır. Ayrıca, kalp krizi ve kalp iltihabı ile bağlantılıdır. Ancak bu Dryvax’tan kaçınmak için bir neden değildir.
İlk nesil Dryvax, Çiçek Hastalığı Eradikasyon Programı sırasında doz başına bir kuruş kadar az maliyetlidir. Ancak, daha yeni aşılar çok daha pahalıya mal oluyor. Buna rağmen, BARDA, Ulusal Stratejik Stok için, doz başına dört ila on yedi dolar olarak tahmin edilen ikinci ve üçüncü nesil aşıları satın aldı.
Çiçek hastalığı tehlikeli bir bulaşıcı hastalıktır. Enfekte kişilerin yaklaşık yüzde 30’u ölüyor. Hastalık kabarcıklara ve kavurucu ateşe neden olur. Semptomlar da çok rahatsız edicidir ve vücut ağrılarına neden olabilir. Neyse ki modern çiçek aşıları sizi çiçek hastalığından koruyabilir ve yayılmasını önleyebilir.
Dryvax aşısı Nisan 2000’de insanlarda test edildi. Bu çalışmadan önce aşı halk arasında kullanılmamıştı. Aşı liyofilize edildi ve donduruldu. Ancak Dryvax aşısı denemelere dayanabildi. Güvenliği ve etkinliği benzerdi.
İkinci nesil liyofilize aşı virüsü preparasyonu olan ACAM2000, Acambis tarafından geliştirilmiş ve Sanofi Pasteur tarafından üretilmiştir. pH 7.4’tür ve %1 ila %4 insan serum albümini USP, %5 mannitol ve eser miktarda antibiyotik içerir. Yüksek immünojenisiteye sahiptir ve Dryvax (r) ile karşılaştırılabilir. FDA tarafından Ağustos 2007’de onaylanmıştır.
ACAM2000 dezavantajları olmadan değildi. Deneklerin yüzde 100’ünde sterilizasyon bağışıklığı sağlamadı, ancak bir cilt reaksiyonu üretti. Ancak bu, ACAM2000’in etkisiz olduğu anlamına gelmez. Değişken sonuçlarla çok sayıda denemede kullanılmıştır.
ACAM2000’in çeşitli kusurları olmasına rağmen, büyük insan grupları için gelişmiş koruma sunar. 11 Eylül’den sonra Stratejik Ulusal Depo’ya (SNS) yerleştirildi. Mevcut aşıdan çok daha iyi bir seçenek olsa da, bazı insanlar buna hiç cevap vermiyor. İnsanların küçük bir yüzdesi aşıdan püstül almaz ve ikinci bir atış yapmaları gerekir.
ACAM2000, maymun çiçeği ve çiçek hastalığı enfeksiyonlarını önlemede diğer aşılardan daha etkili olmasına rağmen, dezavantajları vardır. Uygulaması daha karmaşıktır, yüksek yan etki riski vardır ve yakın gelecekte yaygın olarak bulunması olası değildir. Bununla birlikte, Stratejik Ulusal Stokta şu anda 100 milyon doz bulunduğundan, ACAM2000 aşısının mevcudiyeti halk sağlığı çabalarına karşı caydırıcı olmamalıdır.
Yüksek maliyetine rağmen ACAM2000’in çiçek aşısı için etkili olduğu kanıtlanmıştır. CDC, Acambis ile ikinci nesil çiçek aşısının 40 milyon dozunu üretmesi için bir sözleşme yayınladı. Şirket ayrıca deposunda 90 milyon doza kadar Dryvax birikimine sahiptir.
